มะเขือ เป็นผักพื้นบ้านเป็นผักสวนครัวรั้วกินได้ ที่ใช้เป็นส่วนประกอบในอาหารไทยหลายชนิด แต่หลายคนก็ไม่ยอมรับทั้งกลิ่นและรสของมะเขือที่เฝื่อนและขมนิดๆ แม้จะไม่ปฏิเสธแกงที่มีมะเขือใส่มาด้วย แต่ก็มักจะเขี่ยมะเขือไว้ข้างจานก่อนเปิบ ซึ่งในตำราแพทย์แผนไทย ระบุว่ามะเขือมีคุณสมบัติเป็นยา ผลรสจืด เป็นยากัดเสมหะ แก้น้ำลายเหนียว แก้ไข้สันนิบาต แก้ปวดเมื่อย ฟกช้ำ บวมอักเสบ ทำให้โลหิตไหลเวียนดี ราก รสขื่นเอียน เปรี้ยวเล็กน้อย เป็นยาขับเสมหะ แก้น้ำลายเหนียว แก้ไข้สันนิบาต นำไปแช่น้ำกินแก้ไอ ขับเสมหะ ลดไขมันในเลือด กระทุ้งพิษไข้ แก้ไข้ที่มีพิษร้อน หากนำมาเคี้ยวจะช่วยลดอาการเหงือกบวม เหงือกอักเสบและปวดฟัน
อย่างไรก็ตาม มะเขือมีหลายพันธุ์และแต่ละพันธุ์มีรสชาติแตกต่างกันไป แต่เรื่องสรรพคุณทางยานั้น ดีเยี่ยมไม่แตกต่างกันเลย มาดูกันว่าแต่ละพันธุ์มีคุณสมบัติและมีสรรพคุณทางยาอะไรบ้าง
มะเขือเปราะ
ลักษณะผลเป็นทรงกลม แป้น พบเห็นได้หลากหลายสี ทั้งสีขาว สีเขียว สีม่วง รวมถึงสีส้มและเหลือง บางพันธุ์มีลายที่บริเวณผิว เนื้อแน่นกรอบ มักทานคู่กับเมนูน้ำพริก นำไปผัดหรือแกงเขียวหวาน สรรพคุณ ช่วยลดระดับคอเลสเตอรอล ช่วยย่อยอาหาร บำรุงหัวใจ ช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือด ช่วยขับพยาธิ เส้นใยเยอะทำให้อิ่มท้องได้นานอีกด้วย
มะเขือยาว
ลักษณะผลเป็นทรงเรียวยาว เปลือกมีทั้งสีเขียวอ่อนและสีม่วง ให้รสหวานเมื่อลูกอยู่ในระยะสุก นิยมนำไปปรุงเป็นเมนูประเภทผัด แกง ชุบไข่แล้วทอดหรือย่างแล้วยำ ทานคู่กับน้ำพริก สรรพคุณเต็มไปด้วยวิตามินและเกลือแร่ มีไฟเบอร์สูงช่วยขับถ่าย มีส่วนช่วยในการรักษาหลอดเลือดหัวใจ แคลอรีต่ำ
มะเขือพวง
ลักษณะผลขนาดเล็กเม็ดกลม ๆ ออกติดกันเป็นพวงคล้ายองุ่น เปลือกด้านนอกหนากว่ามะเขือประเภทอื่น ๆ ให้รสขม เฝื่อน ๆ นิยมเป็นผักแกล้มน้ำพริก เมนูผัดเผ็ด แกงป่า แกงกะทิและพะแนง สรรพคุณ แก้ไอ ขับเสมหะ ช่วยให้เจริญอาหาร มีเส้นใยเพคตินช่วยขับถ่าย
มะเขือพวงเป็นพืชที่ช่วยเสริมสุขภาพ โดยมีสรรพคุณตามตำราแพทย์แผนไทยคือ ช่วยเจริญอาหาร ย่อยอาหาร ช่วยระบบขับถ่าย บำรุงธาตุ ขับเสมหะ แก้ไอ ช่วยให้โลหิตหมุนเวียนดี แก้ฟกช้ำ ไอเป็นเลือด ฝีบวมมีหนอง
ข้อมูลทางวิทยาศาสตร์ได้แสดงคุณสมบัติที่เด่นชัดของมะเขือพวง ในการเสริมสร้างระบบภูมิคุ้มกันของลำไส้เพื่อตอบสนองต่อสารพิษที่เข้ามายังระบบทางเดินอาหาร มีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระช่วยป้องกันความเสื่อมและแก่ก่อนวัย มีฤทธิ์ช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในโรคเบาหวาน อีกทั้งยังมีสารอาหารที่จำเป็นต่อร่างกายหลายชนิด
มะเขือขื่น
หรือเรียกอีกชื่อว่า “มะเขือแจ้” ลักษณะของผลจะเป็นลูกค่อนข้างเล็กกลมๆ สีเหลืองสดใส ด้านในเมล็ดเยอะ ให้รสเปรี้ยวขื่น ๆ ภาคเหนือ ภาคอีสานนิยมใช้ปรุงในอาหาร ทั้งเมนูส้มตำ หรือส้ามะเขือ มะเขือขื่นมีสรรพคุณ ช่วยขับเสมหะ แก้น้ำลายเหนียว
มะเขือม่วง
ลักษณะผลทรงกลม ยาวดูตันๆ ป้อมๆ อวบๆ กว่ามะเขือยาว ผิวด้านนอกมันเงา สีม่วงเข้ม เนื้อด้านในนุ่มแน่น นิยมนำไปย่าง ทานคู่กับน้ำพริก ยำ สรรพคุณในมะเขือม่วงมีสารแอนโทไซยานินทำหน้าที่ช่วยต้านอนุมูลอิสระ ลดระดับคอเลสเตอรอล ลดความเสี่ยงเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจ ควรรับประทานในปริมาณที่เหมาะสม เพราะในมะเขือมีสารโซลานิน อาจสะสมในร่างกายแล้วไปรวมตัวกับไขมันไม่ดี ซึ่งจะเกาะตามข้อต่อ ทำให้ปวดข้อหรือเป็นตะคริวได้